Familie, vrienden, politieagenten en hulpverleners moeten vaak met lede ogen aanzien hoe mishandelde vrouwen hun uitgestoken hand weigeren. Waarom blijven deze vrouwen toch vaak bij hun partner? Na jarenlang onderzoek concludeert hoogleraar Mockton Smith dat deze vrouwen lijden aan chronische (doods)angst. Ze begrijpen heel goed dat de buitenwereld en dus ook het justitieel systeem, ze onvoldoende beschermen tegen de woede, de wraak en het geweld van de (ex-)partner. Allesbehalve irrationeel dus.
In een Volkskrant-artikel over moord op vrouwen vertelt Jane Mockton Smith (hoogleraar criminologie aan de Universiteit van Gloucestershire en expert op het gebied van huiselijk geweld, stalking en partnermoord) over het op het oog irrationele gedrag van vrouwelijke slachtoffers van partnergeweld. Ze negeren de uitgestoken hand van politie, hulpverlening en vaak ook van familie en vrienden. Ze blijven in de geweldsituatie of keren steeds weer terug naar de geweldpleger.
Wie beschermt slachtoffers (niet)?
Huiselijk/relationeel geweld en eergerelateerd geweld kennen veel overeenkomsten, maar ook een aantal fundamentele verschillen. De belangrijkste overeenkomst is dat het geweld veelal door familieleden en partners gepleegd wordt. Door de mensen van wie je houdt en die onvoorwaardelijk van jou zouden moeten houden.
De motieven voor huiselijk en eergerelateerd geweld zijn ook van hetzelfde laken een pak: angst voor verlies van de partner of de eer en controle over het gedrag en het leven van het slachtoffer. Er is nog een minder bekende, maar cruciale overeenkomst: het geweld is intentioneel en vaak zelfs gepland. Ook, of juist, als het tot de dood leidt.
Het fundamentele verschil tussen huiselijk en eergerelateerd geweld zit in de reactie van de omgeving op het geweld, in de ideeën over de oorzaak, de noodzaak zelfs en de gevolgen van het geweld. Het verschil zit ook in het begrip voor daders en het opnieuw beschadigen van slachtoffers door ze verantwoordelijk te maken voor het geweld dat hen is aangedaan. Daders worden beschermd en het slachtoffer wordt gevraagd excuses te maken, berouw te tonen.
Waar slachtoffers van huiselijk/relationeel geweld zonder eer-motief al onvoldoende bescherming en steun ervaren, geldt dit nog veel meer voor slachtoffers van eergerelateerd geweld. Er is nog veel werk te doen in het beter toerusten van het justitieel systeem en de hulpverlening. Ingrijpen bij geweld door familieleden en (ex-)partners moet sneller en effectiever. Daar zijn meer bevoegdheden voor nodig en strengere wet- en regelgeving. Ook moet er een structurele verbetering komen in preventie, het aantal opvangplekken, betere bescherming van kinderen en goede langetermijnperspectieven voor vrouwen die de moed hebben verzameld om het roer om te gooien.
Cultuuromslag
Voor de slachtoffers van eergerelateerd geweld is echter nóg iets anders nodig: een cultuuromslag bij de cultuurdragers in hun gemeenschap. De eigen sociale omgeving ziet slachtoffers als de uitlokkers van het geweld. Ook al keurt men het geweld zelf af, men heeft vaak wel begrip voor de dader(s) en deelt de normen over vrouwelijke kuisheid en gehoorzaamheid. In dit beeld is de man de bewaker van de familie-eer. Deze hardnekkige groepsnormen liggen bijna altijd ten grondslag aan eergerelateerd geweld.
Waarom is ‘rapeculture’ een nuttig begrip?
Feministen spreken sinds de jaren zeventig terecht van een ‘verkrachtingscultuur’ om duidelijk te maken dat verkrachtingen geen incidenten zijn waar willekeurige individuen bij betrokken zijn. Zo moeten we ook leren kijken naar eergerelateerd geweld: wie en wat maken eergerelateerd geweld mogelijk? Dit gaat dus niet alleen over de uitvoerders, maar ook om de hele sociale context eromheen.
Die context wordt bepaald door hoe we onze samenleving hebben ingericht. Welke wetten, regels (en onderliggende normen en waarden) hanteren we? Hoe kijken we naar daders en slachtoffers? Accepteren we ‘uitlokking’ als verzachtende omstandigheid?
Al dit soort factoren bepalen in welke mate de voorwaarden voor seksueel geweld aanwezig of afwezig zijn. Dit geldt ook voor eergerelateerd geweld: wie en wat maakt eergerelateerd geweld mogelijk en/of houdt het in stand? Om eergerelateerd geweld te stoppen, moeten we hier de eerlijke antwoorden op durven geven.
We staan dus voor een enorme taak met onze alliantie. Waar zullen we beginnen? Al een idee? Laat het ons weten in de comments.
*Auteur is bekend van de redactie.