Zelf mogen kiezen, dat is zelfbeschikking. Wanneer ik de term zelfbeschikking hoor, denk ik aan het mogen maken van je eigen belangrijke keuzes in het leven, zoals het kiezen van een opleiding of het kiezen van een partner. Zelfbeschikking is niet voor iedereen vanzelfsprekend, want voor sommige personen hebben collectieve normen en waarden – bijvoorbeeld vanuit gemeenschappen - invloed op het zelfbeschikkingsrecht. Hoe weet je dat de keuzes die je maakt je eigen keuzes zijn? En belangrijker nog: zijn sommige vrije keuzes niet onbewust beïnvloed door nare ervaringen van anderen?
Een nare ervaring van een leeftijdsgenoot kan grote impact hebben op keuzes die jongeren maken, zo bleek uit mijn onderzoek. In 2022 heb ik onderzoek gedaan naar seksueel exposen onder bi-culturele en LHBTI+ Rotterdamse jongeren tussen de 12-18 jaar. Met seksueel exposen wordt het ongewenst verspreiden van seksueel getint en compromitterende beeldinformatie via sociale mediakanalen met als doel de beschreven of afgebeelde persoon aan de schandpaal te nagelen. Hiervoor heb ik 80 slachtoffers en 7 plegers gesproken. Naast de schrijnende verhalen van slachtoffers, blijkt de impact van exposing op omstanders ook een groeiende zorg. De omstanders die ik sprak tijdens mijn onderzoek, observeren de situaties waarin met name meiden en LHBTI+ers worden exposed. De reacties van voornamelijk bi-culturele meiden en LHBTI+ers als omstanders en getuigen zijn opvallend. Uit hun reacties kon ik opmaken dat de angst voor slachtofferschap groot is en dat zij dat zelf niet altijd (h)erkennen. Deze niet (h)erkende angst leidt tot onbewuste en genormaliseerde beperkingen in hun persoonlijk ontwikkeling en in hun keuze,- en bewegingsvrijheid in de on- en offline wereld.
Onbewuste en genormaliseerde beperkingen
Wat zijn die onbewuste en genormaliseerde beperkingen? De bi-culturele en LHBTI+ omstanders geven aan dat zij met een privéaccount, anoniem of deels herkenbaar deelnemen aan de online wereld. Sommigen meiden en LHBTI+ personen geven aan dat zij mee willen doen met online trends, zoals TikTokdansjes, maar tegelijkertijd zien ze de negatieve reacties die andere meiden of LHBTI+ personen online ontvangen. Ze observeren hoe die anderen gestigmatiseerd worden als ‘hoer’ en hoe die negatieve reacties genormaliseerd zijn. Hierdoor lijken zij zich minder vrij te voelen en kiezen ze vaak voor de veilige weg.
Een andere beperking die veelvoorkomend is, is de beperking in bewegingsvrijheid. Omstanders vermijden bepaalde straten of wijken, omdat deze bekend staan als plekken waar ‘hoeren’ zich bevinden en geven aan dat zij niet met dat stigma geïdentificeerd willen worden. Ook bleek uit mijn onderzoek dat omstanders zich niet volledig vrij voelen in hun kledingkeuze. Sommige omstanders geven aan dat ze bepaalde kleding niet dragen, omdat deze niet passend is bij het idee van een ‘goede’ heteroseksuele vrouw of man. Wanneer er wordt doorgevraagd naar de achterliggende gedachte, komen we uit op onder andere de angst voor exposen.
Aangetaste zelfbeschikkingsrecht
De in eerste instantie vrijelijk gemaakte keuzes blijken bij nader inzien toch beïnvloed door het observeren van het slachtofferschap van exposen. De grote impact van het slachtofferschap in combinatie met victim blaming (de schuld bij het slachtoffer leggen) en de lage pakkans leiden tot onveiligheidsgevoelens, zowel in het fysieke domein als in de online wereld. De omstanders denken (on)bewust dat deze ‘zelfgemaakte’ keuzes de kans op slachtofferschap verminderen. Deze beperkingen zijn zo genormaliseerd en onderhuids dat men vaak niet doorheeft wat voor een negatieve invloed deze hebben op hun zelfbeschikkingsrecht. Herkenbaar? Laat het ons weten in de comments.
